وبلاگ رسمی دکتر حمید حنائی نژاد

(عرفان اسلامی، آشنایی با ادیان و فرهنگ‌ها)

وبلاگ رسمی دکتر حمید حنائی نژاد

(عرفان اسلامی، آشنایی با ادیان و فرهنگ‌ها)

۷ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «هند» ثبت شده است

آموزه‌های مهم بودا

چهار حقیقت آموزه‌ی اصلی بودا را تشکیل می‌دهد که عبارتند از:

1-رنج (Dukkha): زندگی درد و رنج بی پایان است.

2-خاستگاه رنج (Samudaya): تشنگی که همان وابستگی به هر یک از مظاهر دنیا است خاستگاه رنج است. مثلا انسان با زبان مزه‌ای را می‌چشد و لذت این مزه از بین می‌رود ولی تشنگی به آن مزه باقی می‌ماند و این تشنگی انسان را رنج می‌دهد.

3-توقف رنج (Nirodha): باید تشنگی را که خاستگاه رنج است از بین برد.

4-راه توقف رنج (Magga): راه توقف رنج راه اصیل هشتگانه نام دارد که قانون بزرگ زندگی را می‌آموزد.

 راهبان از بودا پرسیدند راه درست کدام است؟ بودا پاسخ داد: راه میانه‌ی بین لذت و رنج است که از راه هشت‌گانه زیر به دست می‌آید:

۱ -دیدگاه درست: عقیده به این‌که راستی و درستی راهنمای انسان است.

۲ -اندیشه درست: اگر انسان همواره آرام و خوش اخلاق باشد به هیچ موجود زنده‌ای آسیب نمی‌رساند.

3 -سخن درست: انسان هرگز دروغ نمی‌گوید و به زشتی و درشتی لب باز نمی‌کند.

۴ -رفتار درست: انسان هرگز دزدی نمی‌کند، دست به خون کسی نمی‌آلاید و کاری نمی‌کند که روزی پشیمانی آورد.

۵ -معاش درست: یعنی آدمی هرگز کاری که زشت است انجام نمی‌دهد، ربا نخورد و ریا نورزد و از مال دزدی کسب نکند.

۶ -کوشش درست: یعنی آدمی همواره در پی نیکی بکوشد و از آن‌چه زشت است بپرهیزد.

۷ -توجه درست: یعنی آدمی همواره آرام باشد و نگذارد که شادی و غم اندیشه او را دگرگون سازد.

۸ -تأمل درست: منظور از تأمل درست این است که سالک به اندازه‌ای به مدیتیشن و توجه ادامه دهد تا دل و دیده‌اش یکی شود و چیز واحدی را ببیند یعنی دل او به نوعی وحدت برسد و از کثرت‌ها جدا شود. در بحث تأمل درست باید دقت کرد زیربنای ۷ قانون بالا از نظر بودا است.

(ر.ک: رستمی، قرائی، اکبرنیا و موسوی، رهایی از رنج در آموزه های قرآنی و آیین بودا، پژوهشنامه آموزه‌های قرآنی)

نقدی بر آموزه های بودا را اینجا بخوانید.

آرَنیَکه‌ها (از متون دینی هند)

آرنیکه‌ها حدود سال ۷۰۰ق‌م در هند تصنیف شده‌اند و حاوی تأملات فلسفی و آگاهی‌هایی دربارۀ آدابی سری هستند که باید به وسیلۀ افراد معینی‌ انجام گیرد. این متون برای کسانی تدوین شده است که تشرف یافته‌اند، یعنی برای گوشه ‌نشین‌هایی که در جنگل‌ها عزلت می‌گزیدند و دیگر در مناسک قربانی شرکت نمی‌کردند، یا شاگردانی که در خلوت جنگل دور از آبادی از معلمشان درس می‌گرفتند. نقش آرنیکه‌ها ارائۀ توضیحات رمزی از معانی تمثیلی آیین‌های عبادی، و بحث دربارۀ معنای باطنی قربانی است که از مراقبه حاصل می‌شود و با اجرای عملی و ظاهری قربانی کردن متعارض است.

اوپانیشادها

* «اوپانیشادها» بخش آخر «وداها» است که آن را «ودانتا» یا «پایان ودا» خوانده‌اند. (ر.ک: اعظم لطفی، فرزانه، اوپانیشادها، منشأ تجلیات معنوی هند، هنر و تمدن شرق » پاییز 1392 - شماره 1: 17- 24 )

** در تقسیم‌بندی آثار مقدس کیش هندو اوپانیشادها را جزو نوشته‌های الحاقی «آرنیکه‌ها» می‌دانند. (همان)

*** سرایندگان اوپانیشادها بنابر سنن هندوان، فرزانگان و شنوندگان احکام حق بودند که در قعر و انبوه جنگل‌های بکر هندوستان خلوت می‌گزیدند و به خویشتن‌کاوی می‌پرداختند. آنها تجارب معنوی را [که از مبدأ فیض ایزدی] بدان‌ها الهام می‌شد و با علم حضوری و اشراق در وجودشان شریان می‌یافت به سیاق وحدت وجود ابراز می‌داشتند و به لباس جملات مرموز می‌آراستند و در قالب افکار ترکیبی و فشرده می‌ریختند. دوران جنگل‌نشینی که با رساله‌های «آرانیاکاها» آغاز شد به اوپانیشادها انجامید که می‌توان از آن به تعبیری به دوران آموزش و پرورش در انبوه جنگل یاد کرد. (همان)

**** براساس نظریه «ماکس مولر»، اوپانیشادها تعلیمات شفاهی است که مرشدان به مریدان نزدیک خود می‌دادند. باید دریافت که اکثر مکاتب مهم نظری در هندوستان و حتی بودیسم از اوپانیشاد سرچشمه گرفته است. (همان)

***** در دوران «اوپانیشادها»، توجه به درک و فهم اتحاد «آتمن» (خویشتنِ خویش) با «برهمن» (حقیقت مطلق) بالا گرفت. آنان می‌گفتند: وقتی تمام ظواهر و مشخصات فردی و اختصاصی خود را کنار بگذاریم، همه آدمیان را دارای خودِ مشترکی می‌یابیم که همان حقیقت مطلق است. (ر.ک: حسینی، سید اکبر، حقیقت غایی در آیین هندو، معرفت 1386 شماره 121)

مقاصد اربعه مباح در زندگی (کاما، ارتا، دهارما و موکشه)

کاما

کاما مربوط به زندگانی عاطفی و امیال و آرزوهای انسانی است. اگر انسان از حیات عاطفی ممنوع و محروم گردد، شکار یک نوع امساک باطنی می‌شود و در فشار مداوم یک رنج اخلاقی قرار می‌گیرد و در برابر واکنشی که ممکنست از این حال ناشی گردد محتملست گرفتار خلسه و جذبه‌ی شدیدی شود که صحت و سلامت او را به خطر اندازد. (ر.ک: سروپالی راداکریشنان، رضازاده شفق، صادق چهار هدف زندگی هندوئی)

آرتا

مربوطست به دارایی و رفاه مادی. در هند هیچگاه یک مرام ملی برای فقر و محرومیت وجود نداشته. حیات روحانی فقط در جامعه‌هایی امکان دارد که تا اندازه‌ای از بیچارگی و زبونی آزاد باشند. زندگانیهایی که محدود و قحط زده باشد نمی‌تواند دیانتی گردد مگر به شکل خیلی مختصر. آزادی فردی با عدم تأمین اقتصادی جور نمی‌آید. (همان)

دهارما

درمه به‌واسطه‌ی اصول اخلاقی فعالیت‌های گوناگون زندگی را تحت نظام و تناسب می‌آورد. اگر به آیین اخلاقی درمه کار نبندد نتیجه مطلوب نخواهد گرفت. بیت معروفی در (مهابهاراته) چنین گوید: من دست‌ها را بلند کرده فریاد می‌کنم ولی کسی توجه نمی‌کند. سود و لذت از حق پرستی (درمه) می‌آید. چرا حق پرست نیستند؟» دستور درمه به ما می‌گوید با اینکه زندگی، در اولین مرحله برای خوشی خود ماست ولی، بیشتر برای جامعه و از آن مهمتر برای نفس جهانی هستیم که در نهاد همه ماها موجود است. (همان)

موکشه

موکشه یا آزادی روحانی عبارتست از جستجوی نفس حقیقی و زندگانی در آن و بهره مندی از آن و با استفاده از نیروی خود آن تعیین و امکانات باطنی و ظاهری آن و نهادن بنیان زندگی براساس حقیقت روح. ریشه‌ی تمام اضطرابات که انسان به حکم روحیه‌ی خود گرفتار آنست نتیجه‌ی محجوب ماندن از نفس واقعی و توقف در نفس ظاهری و اشتباه آن با واقع است. (همان)

سه فرقه‌ی هندوئیسم که متمایل به مسیحیت بودند:

1-سال 1828 نهضتی اصلاحی با نام برهموسماج به قصد خرافه زدایی و شرک زدایی در کلکته به‌وسیله‌ی رام موهان رُوی تأسیس شد.

2-سال 1875 نهضت آریاسماج (انجمن آریائیان) به‌وسیله‌ی دایاننده سرسوتی به قصد بازگشت به هندوئیسم قدیم و بازگشت به وده‌ها تأسیس شد.

اهم اهداف نهضت آریاسماج (انجمن آریائیان) عبارتند از:

1. احیای تعالیم وده‌ها. 2. اهمیت قربانی کردن. 3. با نفی پرستش بت‌ها و خدایان متعدد هندوئی دین وده‌ای را باید زنده کرد. 4. تأکید بر یکتا پرستی و دوری از شرک و خرافه. 5. خدمات اجتماعی و فرهنگ نیکوکاری به هم‌نوعان. 6. اختیار در انتخاب دین و اعتقاد به رستگاری همه‌ی دینداران. 7. نفی تبعیض طبقاتی. 8. ریشه کن کردن جهل با ترغیب به تحصیل خصوصا علوم جدید غربی. 9. لغو ازدواج کودکان در سنین پائین. 10. ازدواج موقت راه حل مشکل بیوه‌زنان.

3-مکتب اصلاحی راماکریشنا که مبنی بر وحدت ادیان بود.

راماکریشنا با توضیح دو نظریه توحیدی و وحدت وجودی، نه تنها به تجربه های حیات عرفانی دست یافت، بلکه توانست جنبه های حیات دینی-اجتماعی مردم را بر مبنای اعتقاد به جوهریت واحد ادیان (وحدت ادیان) و حقیقت یگانه (خدا) تفسیری جدید نماید تا جایی که تنها راه آرامش بشر را عشق الهی و محبت عاشقانه به انسان ها می دانست که پس از او شاگردانش مبانی فکری او را در باره خداشناسی، انسان، جهان و جامعه گسترش داد. (ر.ک: آبسالان، محبعلی؛  توسلی، محمدمهدی؛ شهابی، محسن، (زمستان 1396)، نهضت اصلاحی راماکریشنا و شاگردش ویوکاندا در هند، مطالعات شبه قاره سال نهم، شماره 33: 9-28).

قربانی

* مفهوم قربانی: از نظر برخی هدیه به خدا یا موجودات برتر برای جلب رضایتشان در استجابت حوائجشان است، یا نوعی اتحاد میان انسان و خدایان است، یا غذای توتمی است، یا رابط بین جهان پست با جهان بالا است، یا نوعی جادو و ... است.

** جنس قربانی: بز، گوسفند، اسب، گاو نر و انسان (خفه کردن)!

*** مراسم: مکانی کنده شده و درون آن هیزم ریخته و آتش می‌زنند و قوچی که یا کاملا سفید و یا کاملا سیاه بوده و سه ساله و سالم است را در حالی که بدنش روغن مالی شده می‌آورند و برهمن‌ها هر کدام شروع به ضربه زدن شدید بر بدن حیوان کرده و در آخر یکی از آنان پایش را بر گلوی حیوان گذاشته و اورا خفه می‌کند بعد او را می‌خورند. (لطیف‌پور، صبا، ﻣﺮاﺳﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﻫﻨﺪی ـ اروﭘﺎﻳﻴﺎن، ﻫﻨﺪﻳﺎن و اﻳﺮاﻧﻴﺎن، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه شبه قاره: 53-77).

خدایان ودایی

اَگنی (آتش)، وَرونا (آسمان)، ایشوارَ (قادر متعال)، رودرا (وحشتناک)، راما (دلپذیر)، کرشنه (آبی پررنگ)، یاما (ارابه‌ران خدای حاکم بر ارواح مردگان که معادل جم در آئین زردشت است)، اشوین (اسب سوار).

هندوها بت‌هایی در معابد و منازل که عروسک فلزی با اشکالی هستند و رفتارشان با این عروسک‌ها مانند رفتار با انسان است (از خواب بیدار می‌کنند به حمام می‌برند و غذا به آنها می‌دهند و ...).

خدایان سه‌گانه (برهما، شیوا و ویشنو)

هندوها خدا را از جنبه ربوبیت ایشوارا می‌نامند که دارای سه مظهر برهما، شیوا و ویشنو است، برهما مظهر زندگی بخش، شیوا مظهر ممیت و میراننده و رب النوع تمامی رقصندگان جهان است و ویشنو مظهر حافظ و نگهدارنده است، میان پیروان شیوایی شیوا بر دو خدای دیگر مقدم است اما در فرقه ویشنویی ویشنو مقدم بوده و بقیه خدایان تجلی او هستند. رقص شیوا نیز مربوط به خدای شیواست. شیوا با رقصش قدرت ازلی پروردگار را نمایان می‌کند و برای حفظ و بقای عالم می‌رقصد!. (ر.ک: نوروزی طلب، علیرضا، عادلوند، پدیده، (بهار1393)، مطالعه تطبیقی رقص شیوا و رقص سماع: 15-24).

کتاب‌های مقدس هندوها

وِداها مجموعه ادعیه و آیین‌های هندوها (اورادی در ستایش آتش، خورشید و سایر مظاهر طبیعت و دعای روزی، باروری، بخشش گناه و ... که مربوط به 1000 تا 1400 سال قبل از میلاد بوده) به ترتیب زمانی عبارتند از:

ریگ وِدا

مجموعه ده جلدی اشعار مذهبی شامل هزار سرود در قالب قطعات حمد و ستایش که به هندی قدیم هر قطعه منتر نام دارد و حدود قرن 8 قبل از میلاد مکتوب شده و مخاطب این اشعار به صورت مبهم سه خدا از الهه‌های قدیم است که میان ایرانیان باستان و یونانی‌ها و رومی‌ها مشترک بوده است مانند: خدای پدر یونانی‌ها، خدای مادر در ایران باستان گایا ماتر یا مهر و خدای میترا یا خدای آفتاب؛ البته به مرور خدایان نرینه و مادینه که مظاهر طبیعتند و خدایان زیاد دیگری جای این سه خدا را گرفته است.

سامَ وِدا (وِدای سرودها)

مجموعه سرودهایی که برهمنان (کشیشان) موقع قربانی و نوشیدن شراب سوما سروده‌اند.

یَجور وِدا (وِدای قربانی)

ادعیه، اوراد و نمازهایی که مکمل ریگ ودا است.

اَتهَروَه‌وِدا (وِدایی که به نام نویسنده‌ی آن (اَتهَروان) است)

مشتمل بر افسون و اوراد (منترها) که از سحر و جادوهای قدیمی باقیمانده است. بیان احساسات و عواطف مانند: ترس، غضب، شهوت، نفرت و ... و اصلاح معایب و معاصی و شفای امراض و دفع ارواح موذی با آدابی خاص خوانده می‌شود. برخی از قسمت‌های این کتاب مربوط به آلات جسمانی انسان و نشان دهنده تکمیل پزشکی بوده است.

برهمانایا

برهمنان (روحانیون هندو) 500 تا 800 سال قبل از میلاد شرح و تفسیر حجیم و عجیب بر وداها را با ذکر مناسبت‌های آن اوراد در خصوص مناسک و عبادات به نام برهمانایا (Brahmanas) نوشتند. سیر در مباحث توحیدی کم و بیش در این مجموعه دیده می‌شود.

مهابهاراتا

کتاب مهابهاراتا با محتوای اساطیری رزمی و بزمی و به نقلی «بزرگترین اثر تخیل» است.

بهگَوَدگیتا

* بهگَوَدگیتا (گیتا)کتابی جذاب و بخشی از مهابهاراته که مورد توجه قرار گرفته و در مورد اخلاص است.

** این کتاب حاوی مکالمات کریشنه با ارجونه‌ی شاهزاده است.

*** در قرن اول میلاد در بخش رزم‌نامه‌ی کتاب مهابهاراته وارد شده و نزد هندوها محترم و نوشته‌ی پرذوقش افراد را فریفته خود کرده است.