آخرین مطالب
پیوندهای روزانه
- پرتال امام خمینی (ره)
- دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله العظمی خامنهای (مدظلهالعالی)
- مجمع عالی حکمت اسلامی
- پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)(noormags)
- Magiran (بانک اطلاعات نشریات کشور)
- نشریه علمی، دوفصلنامه پژوهشنامه مذاهب اسلامی
- دانشنامه جهان اسلام
- پژوهشهای ادیانی (دانشگاه ادیان ومذاهب)
- مدیریت بلاگ بیان
مولانا در تطور فکرى - دینى خود، مخصوصا به سه عنصر علم الجمال تکیه کرده بود : عشق، موسیقى و سماع. او هم در مثنوى و هم در دیوان کبیر از موسیقى زیاد ستایش مى کند و آن را والاترین هنرها معرفى مى نماید. این حکیم بزرگ مى داند که حقیقت در حرف، معنى در کلمه و وزن و قافیه نمى گنجد. لذا به موسیقى بیش از شعر علاقه نشان مى دهد و شاید چیزى را بالاتر از موسیقى نمى شناسد و دوست ندارد. در غزلى گوید :
هیچ می دانی چه می گوید رباب ؟ ترک و رومی و عرب گر عاشق است
هم زبان اوست این بانگ صواب
( کلیات شمس ج1 ص 184 - 185 ).
بدین بیان وحدت موجود بین انسانها را مرهون موسیقى مى داند. به نظر او یک نعره مستانه، بسیار برتر از طرح آن مسئله علمى است که میان انسانها تفرقه اندازد !
منبع : مولانا جلال الدین ، گولپینارلی / توفیق سبحانی ، ص : 341.
بحث از شریعت، طریقت و حقیقت و ارتباط آنها با یکدیگر از جمله بحث‌های کلیدی عرفان اسلامی است. در نگاه عارفان شریعت، پرستش خداوند و آموختنی، طریقت، طلب حق و جستجوی راه و حقیقت مشاهده حق‌تعالی و یافتنی است.
عارفان اسلامی با استناد به برخی از روایات و با توجه به این نکته که شریعت، دارای ظاهر و باطن است، سه سطح برای آن قائل شده‌اند و معتقدند باطن شریعت، طریقت و باطن طریقت، حقیقت است.
امام خمینی نیز در آثار خود به جنبه‌هایی از حیث ظاهر و باطن دین و ارتباط این سه سطح پرداخته و بر این باور است که ترک ظاهر، ابطال باطن و ظاهر شریعت است. ایشان رابطه میان شریعت، طریقت و حقیقت و رابطه ظهور و بطون و آن را طولی می‌داند و بر این اساس معتقد است شریعت، طریقت و حقیقت از یکدیگر جدا شدنی نیستند.
امام‌خمینی پیروی از شریعت و مراعات ظاهر آن را تنها راه رسیدن به طریقت به حقیقت می‌داند و معتقد است هیچ راهی در معارف الهیه پیموده نمی‌شود مگر آنکه ظاهر شریعت مراعات شود و بدون اتصاف به ظاهر شریعت نمی‌توان به باطن دست یافت.
در «سفر تا خدا» رعایت سه اصل مهم و اساسی که در عرفان اسلامی و تصوف علمی و عملی عارفان مسلمان و محققان بزرگ به آن ملتزم شده اند شریعت، طریقت و حقیقت؛ الزامی است.
در «سفر تا خدا» رعایت سه اصل مهم و اساسی که در عرفان اسلامی و تصوف علمی و عملی عارفان مسلمان و محققان بزرگ به آن ملتزم شده اند شریعت، طریقت و حقیقت؛ الزامی است.
«عرفا» معتقدند که همه راهها به خدا منتهى مى شود و همه مصالح و حقایق از نوع شرایط و امکانات و وسایل و موجباتى است که انسان را به سوى خدا سوق مى دهد. آنها اعتقاد دارند که مصالح و حقایقى که در تشریع احکام نهفته است از نوع منازل و مراحلى است که انسان را به مقام «قرب الهى» و وصول به حقیقت سوق مى دهد. عرفا می گویند که باطن «شریعت» راه است و آن را «طریقت» مى خوانند، و پایان این راه «حقیقت» است، که پس از فناى سالک از تعینات خود و انانیّت خود حاصل می شود.
کلام استاد شهید مطهری (ره) در تبیین «شریعت»، «طریقت»، «حقیقت» و اختلاف عرفا با فقها.
عارف به سه چیز معتقد است: شریعت، طریقت، حقیقت؛ معتقد است که شریعت وسیله یا پوسته اى است براى طریقت، و طریقت پوسته یا وسیله اى براى حقیقت. فقها؛ معتقدند که مقررات اسلامى در سه بخش خلاصه مى شود: اول بخش «اصول عقاید» که «کلام» عهده دار آن است. دوم بخش «اخلاق». بخش سوم بخش «احکام» است که مربوط به اعمال و رفتار خارجى انسان است و فقه عهده دار آن است. این سه بخش از یکدیگر مجزا هستند. ولى عرفا در بخش عقاید، صِرف اعتقاد ذهنى و عقلى را کافى نمى دانند؛ مدعى هستند که به آنچه باید ایمان داشت و معتقد بود، باید رسید و باید کارى کرد که پرده ها از میان انسان و آن حقایق برداشته شود. و در بخش دوم، اخلاق را که هم ساکن است و هم محدود، کافى نمى دانند؛ به جاى اخلاق علمى و فلسفى، سیر و سلوک عرفانى را که ترکیب خاص دارد پیشنهاد مى کنند. و در بخش سوم ایراد و اعتراضى ندارند، فقط در موارد خاصى سخنانى دارند که احیاناً ممکن است بر ضد مقررات فقهى تلقى شود.عارف به سه چیز معتقد است: شریعت، طریقت، حقیقت؛ معتقد است که شریعت وسیله یا پوسته اى است براى طریقت، و طریقت پوسته یا وسیله اى براى حقیقت. عرفا از این سه بخش به «شریعت» و «طریقت» و «حقیقت» تعبیر مى کنند و معتقدند که همان گونه که انسان واقعاً سه بخش مجزا نیست (یعنى بدن و نفس و عقل از یکدیگر مجزا نیستند، بلکه در عین اختلاف با یکدیگر متحدند و نسبت آنها با یکدیگر نسبت ظاهر و باطن است) شریعت و طریقت و حقیقت نیز اینچنین اند، یعنى یکى ظاهر است و دیگرى باطن و سومى باطنِ باطن، با این تفاوت که عرفا مراتب وجود انسان را بیش از سه مرتبه و سه مرحله مى دانند، یعنى به مراحل و مراتبى ماوراى عقل نیز معتقدند.(مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری (عرفان(کلیات علوم اسلامى، ج 2))، 1377ش، ج23، صص 33-34 با تلخیص و اندکی تصرف).
بیشتر بخوانید: دیدگاه عارفان در خصوص «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت».
دیدگاه جناب مولانا (ره) در خصوص «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت».
روایت کرده اند که پیغمبر اکرم (ص) فرمود: «الشریعة اقوالى و الطریقة افعالى و الحقیقة احوالى»؛...شریعت همچون علم کیمیا آموختن است از استاد یا از کتاب؛ و طریقت استعمال کردن داروها و مس را در کیمیا مالیدن است؛ و حقیقت، زر شدن مس.مولوى در مقدمه نثر دفتر پنجم مثنوى شرحى در این باره نوشته است که «شریعت همچون شمع است که راه مى نماید؛ و چون در راه آمدى آن رفتن تو طریقت است، و چون رسیدى بمقصود، آن حقیقت است؛ و به عبارت دیگر شریعت همچون علم کیمیا آموختن است از استاد یا از کتاب؛ و طریقت استعمال کردن داروها و مس را در کیمیا مالیدن است؛ و حقیقت، زر شدن مس».(همایی، جلال الدین، مولوی نامه؛ مولوی چه می گوید؟، 1385ش، ج1، ص426با تلخیص).
هرکه قبول مى کند آنچه پیغمبر وى گفته است، از اهل شریعت است، و هرکه مى کند آنچه پیغمبر وى کرده است، از اهل طریقت است، و هرکه مى بیند آنچه پیغمبر وى دیده است، از اهل حقیقت است.
سالک باید که اوّل از علم شریعت آنچه ما لا بدّ است بیاموزد و یاد گیرد و آنگاه از عمل طریقت آنچه ما لابدّست بکند و به جاى آورد تا از انوار حقیقت به قدر سعى و کوشش وى روى نماید. اى درویش: هرکه قبول مى کند آنچه پیغمبر وى گفته است، از اهل شریعت است، و هرکه مى کند آنچه پیغمبر وى کرده است، از اهل طریقت است، و هرکه مى بیند آنچه پیغمبر وى دیده است، از اهل حقیقت است. هرکه هر سه دارد هر سه دارد، و هرکه دو دارد دو دارد، و هرکه یکى دارد یکى دارد، و هرکه هیچ ندارد هیچ ندارد. اى درویش! آن طایفه که هر سه دارند، کاملان اند و ایشان اند که پیشواى خلایق اند و آن طایفه که هیچ ندارند ازین سه ناقصان اند، و ایشان اند که از حساب بهایم اند.(نسفی، عزیزالدین، الإنسان الکامل، 1386ش، ص 74).
تمثیل شیخ شبستری (ره) در خصوص «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت».
شریعت پوست، مغز آمد حقیقت میان این و آن باشد طریقت«شریعت» که عبارت از تکالیف دینیّه و اوامر و نواهى ملیّه است، به منزلت پوست بادام گرفت؛ و «حقیقت» که تعبیر از او به احاطه ى مراتب وجودى مى رود- کشفا و شهودا- او را به مثابت مغز بادام نهاد؛ و «طریقت» که امرى است به هم آمده از دقایق شریعت و مآثر حقیقت، در درجه ى آن پرده ى تنگ تصویر کرد که در میان پوست بادام و بادام حایل است.(شیرازی، شاه داعی،نسایم گلشن(شرح گلشن راز)، 1377ش، ص 206).
هرکسی حُسن «شریعت» حضرت محمّد مصطفى (ص) را نگه ندارد بى عزّت شود.
اى فرزند، بدان که هرکه حسن شریعت حضرت محمّد مصطفى (ص) نگه ندارد بى عزّت شود، و هرکه حسن طریقت آن حضرت، علیه افضل الصلوات و اکمل التحیات، نورزد غنى نگردد، و هرکه حقیقت آن حبیب نگه ندارد، قدرت حق پیدا نکند، و اگر صاحب عزّت باشد و از اغنیاء باشد و این حقها بجاى نیارد، بى عزّت و بى حرمت شود و مفلس گردد. و هرگاه که بى عزّت و مفلس شود، کى قدرتش بماند؟.(اردستانی، پیر جمال الدین محمد، مرآت الافراد، 1371ش، ص 280).
نظر مرحوم کاشفی سبزواری (ره) در مورد «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» در تفسیر عرفانی مواهب علیه.
تخصیص باب حکمت بمورد حقیقت مناسب است دوم باب موعظه حسنه و تخصیص آن بعلم طریقت که مبنى بر مراعات ادب و نیکوئى و محافظت جانب رفق و خوشخوئى است اولى مى نماید سوّم باب مجادله بالتى هى احسن و آن مختص براه شریعت است مبناى آن بر تکلیف احکام و بیان اوامر حلال و حرام است.«ادْعُ» بخوان اى محمد خلق را «إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ» براه پروردگار خود «بِالْحِکْمَةِ» به سخنى محکم یعنى دلیلى که حق را ثابت و شبه را زائل گرداند «وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» و به پندى نیکو که خطابات مقنعه و حکایات نافعه است وَ جادِلْهُمْ و جدال کن با ایشان یعنى مباحثه نماى بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ به راهى که آن نیکوترست یعنى برفق و خوشخوئى و ترتیب مقدمات ظاهره گفته اند که حکمت براى دعوت خواص است و موعظه حسنه براى ارشاد عوام و جدال براى دفع معاندان در ترجمه آورده که طرق ثلثه دعوت اشارت است بمناهج ثلثه وصول اعنى حقیقت و طریقت و شریعت چه بعضى از محققان حقیقت آن را گویند که بنده را بى واسطه از حق حاصل آید و شریعت آن بود که حصول آن به واسطه رسل بود و طریقت رعایت ادب است در طریق سلوک و بعد ما که باب دعوات از سه وجه مفتوح گشته اوّل باب حکمت و آن موهبت جزیل بى واسطه جبرئیل فائض شده و حقیقت عبارت است از کرامتى که خلق را در ان مجال شرکت نباشد پس تخصیص باب حکمت بمورد حقیقت مناسب است دوم باب موعظه حسنه و تخصیص آن بعلم طریقت که مبنى بر مراعات ادب و نیکوئى و محافظت جانب رفق و خوشخوئى است اولى مى نماید سوّم باب مجادله بالتى هى احسن و آن مختص براه شریعت است مبناى آن بر تکلیف احکام و بیان اوامر حلال و حرام است.(کاشفی سبزواری، حسین بن علی، جلالی نائین، مواهب علیه، 1369ش، ص 605).
منابع:
1 - مطهری، مرتضی، مجموعه آثار شهید مطهری، تهران – قم، انتشارات صدرا، چاپ هشتم،1377ش.
2 - همایی، جلال الدین، مولوی نامه؛ مولوی چه می گوید؟، ایران، تهران، انتشارات هما، چاپ دهم،1385ش.
3 - نسفی، عزیزالدین، الإنسان الکامل، ایران، تهران، انتشارات طهوری، چاپ هشتم،1386ش.
4 - شیرازی، شاه داعی،نسایم گلشن(شرح گلشن راز)، ایران، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، 1377ش.
5 - اردستانی، پیر جمال الدین محمد، مرآت الافراد، ایران، تهران، انتشارات زوار، چاپ اول، 1371ش.
6 - کاشفی سبزواری، حسین بن علی، جلالی نائین، مواهب علیه، ایران، تهران، سازمان چاپ و انتشارات اقبال، چاپ اول، 1369ش.
مقاله («وحدت ادیان» از نظر عارفان مسلمان)
نوشته حمید حنائی نژاد.
سلوک عاشقانه خراسان، همان شیوه سلوکی رایج در احوال و مقامات (از مقامات تبتّل تا فنا) است با محوریت عشق. سلوک در منازل و مقامات یا به قول عطار در «هفت شهر عشق»، در واقع سفر در مراتب نفس آدمی است. از این نظر، سلوک خراسان بیشتر ناظر به مراتب نفس، طبع، نفس، قلب و روح، تا سرّ، خفی و اخفی (نجم‌الدین رازی، 1365: 117 و 121؛ العجم، 1999: 808) است به انگیزه تزکیه نفس (قد أفلح مَن زکّیها؛ شمس: 9) و کشف حجاب انّیّت و هستی؛ چنان که حلاج سرود:
بینی و بینک إنِیَّ ینازعنی |
فارفع بلطفک إنِیَّ من البین |